Eind april keurde de Europese Raad een nieuw emissiehandelssysteem voor gebouwen, wegtransport en kleine industrie goed (ETS 2). Dit nieuwe systeem is voorlopig voorzien om in 2027 van start te gaan. Om te weten wat dit nieuwe systeem juist inhoudt, gingen we te rade bij Sem Oxenaar. Sem is werkzaam als expert rond topics zoals decarbonisatie van gebouwen, warmtenetten, warmteplanning en energiegemeenschappen binnen Regulatory Assistance Project (RAP)®, een onafhankelijke NGO wereldwijd actief in innovatief beleidsadvies en leiderschap binnen de energiegemeenschap.
Dag Sem, wat is ETS 2 juist?
Eenvoudig uitgelegd, wil Europa met ETS 2 een prijs invoeren voor BKG-emissies afkomstig van fossiele brandstoffen gebruikt in de gebouwen-, transport- en proces warmte sector. Hiervoor wordt een CAP en TRADE systeem ingevoerd voor leveranciers van brandstoffen. Concreet betekent dit dat de brandstofleveranciers in een eerste fase (2025) gevraagd worden de BKG-emissies van de door hen geleverde brandstoffen (gebruikt voor verwarming, proceswarmte en transport) bij te houden en te monitoren. In een volgende fase legt Europa een maximaal aantal uitstootrechten vast samen met een emissiereductiefactor (CAP). De overeenkomstige emissierechten zullen vervolgens verhandeld worden (TRADE). De brandstofleveranciers zullen voor elke ton uitgestoten CO2-equivalenten verplicht een emissierecht moeten kunnen voorleggen. De eerste veiling heeft als richtdatum 2027. Sectoren zoals landbouw, bepaalde mobiliteitstoepassingen, maak-industrie en bouw zijn momenteel nog niet als basis opgenomen in het systeem. Elke lidstaat mag beslissen om deze al dan niet mee te nemen, in vakjargon ‘opt-in’.
"Pricing is just the icing. Nuttig en noodwendig, maar integraal beleid is nodig voor decarbonisatie en het voorkomen van verder oplopende energie-armoede."
Is dit nieuwe systeem een uitbreiding van het bestaande ETS?
Het nieuwe ETS (ETS 2) heeft voor een deel de mosterd gehaald bij het reeds bestaande ETS voor energie-intensieve bedrijven. Toch zijn er enkele belangrijke verschillen. Zo zal er geen kosteloze toewijzing van emissierechten zijn. Een tweede verschil is dat de emissierechten en veilingen van ETS en ETS 2 volledig van elkaar gescheiden blijven en de prijzen dus verschillend kunnen zijn. Een belangrijke kanttekening bij ETS 2 is dat de emissierechten van ETS 2 nog steeds onder de Effort Sharing Regulation vallen, versta hieronder dat de uitstoot op de teller van de lidstaten blijft staan. Dit laatste betekent dat lidstaten a.d.h.v. bepaalde keuzes in ETS 2, hun reductie kunnen sturen. Zo heeft Nederland al bekend gemaakt dat zij voor een opt-in zullen gaan van alle fossiele brandstoffen die nu accijnzen en belastingen betalen.
Waarom is ETS 2 er gekomen?
ETS 2 is er gekomen omdat de lidstaten er in de afgelopen jaren niet in geslaagd zijn de BKG-emissies in de gebouwen- en transportsector voldoende snel te laten dalen en bijgevolg achterblijven op de vooropgestelde doelstellingen. De gebouwsector realiseerde wel een daling van emissies, maar deze is te snel gestabiliseerd. In de transportsector manifesteerde zich zelfs een stijging van emissies, die zich ook na COVID blijft verderzetten.
Een andere beweegreden is de ontstane onbalans tussen verschillende duurzame keuzes. Een voorbeeld is de keuze voor verschillende verwarmingsopties. Zo is de elektriciteit die gebruikt wordt voor een warmtepomp wel emissierechtplichtig en het gas of de stookolie voor een ketel niet.
Welke CO2-prijs kan verwacht worden?
In het eerste jaar streeft Europa naar een richtwaarde van 45 € per ton CO2-equivalent. In Duitsland berekende Agora de prijsverhoging voor benzine per liter en aardgas per kWh naargelang de hoogte van de CO2-prijs. Deze CO2-prijs wordt echter op de markt bepaald door vraag (emissies) en aanbod (plafond), en zal dus variabel zijn. In dat laatste zit een grote bezorgdheid dat de prijs wel eens (te) snel zou kunnen stijgen. Europa voorziet dan ook in een aantal bijkomende maatregelen tijdens de beginperiode om zo de startprijs onder controle te houden, een soort van soft start. In het eerste veilingjaar wordt de mogelijkheid voorzien om 30% extra emissierechten aan te bieden als de prijs te snel zou stijgen. Te snel wil voor Europa zeggen meer dan 50% prijsstijging op 3 maanden of maal 2,4 ten opzichte van de referentieprijs.
Er kan dus een heuse impact van dit beleidsinstrument verwacht worden?
De impact zal gevoeld worden. Vandaar wordt een Sociaal Klimaatfonds in het leven geroepen. Dit fonds zal gevoed worden door de opbrengsten van de veilingen en herverdeeld worden tussen de lidstaten. Het doel van dit Sociaal Klimaatfonds is dat lidstaten gerichte maatregelen nemen om kwetsbare groepen te ondersteunen en er zo voor te zorgen dat de energie- en transportarmoede niet wordt vergroot en de laagste inkomens en kleine bedrijven worden geholpen. Elke lidstaat kan hier zijn eigen accenten leggen en heeft beleidsruimte om zijn deel van dit fonds in te vullen.
Zal deze prijsprikkel, als we het zo mogen noemen, voldoende zijn om de gevraagde reductie te bereiken?
Tegen 2030 dient Europa 42% aan emissies te reduceren binnen het kader van ETS 2. Afhankelijk van de reductie gerealiseerd tegen de start van ETS 2, blijft er vier jaar (2027-2030) over om dit te realiseren. Momenteel is de start voorzien in 2027, maar uitstel tot 2028 is mogelijk. De impact zal merkbaar zijn, maar een prijsprikkel alleen zal niet voldoende zijn om de gevraagde verandering te bereiken. Er is meer nodig. Een mix van beleidsmaatregelen zal voor de nodige reductie moeten zorgen. Zelf omschrijven we het bij RAP als volgt: 'pricing is just the icing’. Nuttig en noodwendig, maar integraal beleid is nodig voor decarbonisatie en het voorkomen van verder oplopende energie-armoede.
"Biomassa zal ingezet worden waar de substitutie en reductie van emissies met bio-energie het grootst is."
Waar komt bio-energie te pas in dit verhaal? Zal ETS 2 de vraag naar bio-energie vergroten?
Zelf ben ik geen specialist in bio-energie, dus het is moeilijk om een onderbouwde analyse te geven. Wat wel duidelijk is uit reeds geïmplementeerde maatregelen, is dat biomassa zal ingezet worden waar de substitutie en reductie van emissies met bio-energie het grootst is. De vraag zal dus zijn: ‘Waar is er schaarste aan reducerende maatregelen en kan bio-energie een oplossing bieden?’. Zo zien we momenteel in ETS dat er heel wat onderzoek en testen gebeuren met biomassa in de luchtvaart om daar de emissies te kunnen reduceren.
Ontdek hier het volledige Bio-Energie wintermagazine.